Ο μαύρος Σεπτέμβρης που ράγισε τις καρδιές των Ελλήνων, 6 Σεπτεμβρίου 1955

“Μητρός τε και πατρός και των άλλων προγόνων 

απάντων τιμιώτερον εστίν η πατρίς”

Στις 4 το απόγευμα της 6ης Σεπτεμβρίου του 1955 η Τουρκική εφημερίδα "Ινσταμπούλ Εξπρές" σε έκτακτη έκδοση της, δημοσιεύει φωτογραφίες παραποιημένες, από την έκρηξη στην υποτιθέμενη οικεία του Κεμάλ στη Θεσσαλονίκη, που χρησιμοποιούσε η Τουρκία ως προξενείο, δίνοντας την εικόνα πλήρους καταστροφής. Την βόμβα όμως, μικρής ισχύος, είχε φτιάξει Τούρκος πράκτορας και είχε τοποθετήσει ο κλητήρας του Τουρκικού προξενείου.

Την ίδια περίπου ώρα σε διάφορα σημεία της Κωνσταντινούπολη υπήρχαν προγραμματισμένες συγκεντρώσεις μεταφερόμενων αλλά και ντόπιων Τούρκων, με πρόφαση το κυπριακό ζήτημα. Πρωταγωνιστεί το παρακρατικό σωματείο «Η Κύπρος είναι Τουρκική» του Τούρκου πράκτορα Χικμέτ Μπιλ, ο οποίος αργότερα τοποθετήθηκε ως ακόλουθος τύπου της Τουρκικής Πρεσβείας στην Βηρυτό. Μάλιστα όλες τις προηγούμενες ημέρες οι Τούρκοι είχαν διασπείρει φήμες περί προετοιμασιών σφαγής Τουρκοκύπριων στην Μεγαλόνησο.

Η είδηση αυτή στάθηκε η αφορμή για την προσχεδιασμένη επίθεση του Τουρκικού όχλου που ανερχόταν σε δεκάδες χιλιάδες κατά των Ελλήνων και των Ελληνικών περιουσιών στην Κωνσταντινούπολη... Επί 9 ώρες οι τούρκοι σκότωναν, βίαζαν, λεηλατούσαν και κατέστρεφαν...

30 επιβεβαιωμένοι νεκροί και εκατοντάδες τραυματίες, 2000 βιασμοί, με 200 από αυτούς επίσημα καταγγελθέντες, ήταν το ξέσπασμα της οργής πάνω στους Έλληνες που συνοδεύτηκε και με καταστροφή των περιουσιών τους.

Συνολικά καταστράφηκαν 4348 καταστήματα, 27 φαρμακεία, 26 σχολεία, 5 πολιτιστικοί σύλλογοι, οι εγκαταστάσεις 3 εφημερίδων, 12 ξενοδοχεία, 11 κλινικές, 21 εργοστάσια, 110 ζαχαροπλαστεία και εστιατόρια, 73 εκκλησίες, ενώ συλήθηκαν πάρα πολλοί τάφοι σε 2 κοιμητήρια, καθώς και οι τάφοι των Πατριαρχών στην Μονή Βαλουκλή. Επιθέσεις δέχθηκαν επίσης, ένας μικρός αριθμός αρμενικών και εβραϊκών περιουσιών, ορισμένες αρμενικές εκκλησίες και μια εβραϊκή συναγωγή.

Ιδιαίτερο μίσος επεδείχθη κατά των ιερωμένων, αφού πολλοί απ’ αυτούς ξυλοκοπήθηκαν αγριότατα, άλλοι γυμνώθηκαν και διαπομπεύθηκαν, εξαναγκαζόμενοι να φωνάζουν: «Η Κύπρος είναι τουρκική», ενώ υπάρχουν μαρτυρίες ότι σε κάποιο ιεροδιάκονο έγινε αναγκαστική περιτομή. Ο Επίσκοπος Παμφίλου Γεράσιμος και ο ηλικιωμένος μοναχός Χρύσανθος Μαντάς ξυλοκοπήθηκαν μέχρι θανάτου, ενώ ο Μητροπολίτης Ηλιουπόλεως Γεννάδιος παραφρόνησε από τους ξυλοδαρμούς και ύστερα από λίγο χρόνο απεβίωσε.

Από τους 130.000 Έλληνες που ζούσαν στην Κωνσταντινούπολη εκείνον το Σεπτέμβριο, το 90% αποφάσισε σταδιακά να εγκαταλείψει την Πόλη, αφού χάθηκαν οι δουλειές, οι περιουσίες και τα σπίτια τους. Περισσότεροι από 8.500 Έλληνες δεν είχαν στέγη τις επόμενες μέρες και αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν άμεσα την Τουρκία.

Ο Πατριάρχης Αθηναγόρας, ο τραγικός πνευματικός ηγέτης που έσυρε τον βαρύ σταυρό του μαρτυρίου, προσπαθούσε να εμψυχώσει όλους όσους έχασαν το θάρρος και ήταν έτοιμοι να φύγουν, λέγοντας τους:

«Είδατε τα κόκαλα  Ξεθάφτηκαν για να σας μιλήσουν, για να σας πουν το χρέος που ‘χετε να μείνετε σε τούτη τη γη που γεννήθηκαν οι πατέρες σας, οι πατέρες των πατέρων σας, εσείς, τα παιδιά σας».

Όλα αυτά δεν συνέβησαν σε κάποια άλλη εποχή, αλλά το 1955, μισόν αιώνα πίσω, με πολλούς από τους πρωταγωνιστές της, θύτες και θύματα να βρίσκονται εν ζωή.

Συνέντευξη στη Χουριέτ του εκδότη της εφημερίδας «Απογευματινή» Μιχάλη Βασιλειάδη.

Στον πρόλογο της συνέντευξης, με τίτλο «Τι έζησα στην Πόλη στις 6 Σεπτεμβρίου 1955», η δημοσιογράφος σημειώνει: «Δεν το ήξερα, το ΄μαθα… Στις 6/7 Σεπτεμβρίου του ’55, στα γεγονότα που σημειώθηκαν τότε, πυρπολήθηκαν στην Πόλη 73 ορθόδοξοι ναοί και υπέστησαν επιθέσεις 5.317 χώροι, μεταξύ των οποίων 4.214 οικίες, 1.004 καταστήματα, 26 σχολεία, εργοστάσια, ξενοδοχεία, μαγειρεία κτλ. Στο τέλος, η κυβέρνηση κατέβαλε συνολικά 60 εκατομμύρια τουρκικές λίρες. Ναι, αλλά ποιος είχε οργανώσει τα γεγονότα αυτά, αναρωτιέται. Ορισμένοι που αναμίχθηκαν, συνελήφθηκαν τη νύχτα της 7ης Σεπτεμβρίου. Υπήρξαν και ορισμένοι που είχαν έρθει για λεηλασία και από αλλού, εκτός Πόλης. Συνελήφθησαν και εκείνοι. Στην πλειοψηφία, ήταν νέοι εργάτες και φοιτητές. Αλλά ήταν περίπου βέβαιο ότι υποκινήθηκαν και οργανώθηκαν από πολύ ψηλά, διότι είχαν κινητοποιηθεί ταυτόχρονα και κατά τον ίδιο τρόπο σε πολλά σημεία.

Δηλαδή «βαθύ κράτος» υπήρχε και τότε…

Αφορμή για τη συνέντευξη στάθηκε η προβολή στην Τουρκία της ταινίας «Φθινοπωρινός Πόνος» από το βιβλίο του Ylmaz Karakoyunlu, που αναφέρεται στα γεγονότα εκείνα και όπως επισημαίνει η Αϊσέ Αρμάν.

Πήραν ακόμη και το κρεβάτι του κατάκοιτου πατέρα μου

Σε ερώτηση αναφορικά με το Φόρο Περιουσίας ο Μιχάλης Βασιλειάδης απάντησε: «Ο πατέρας μου ήταν κατάκοιτος στο σπίτι και δεν είχε κανένα εισόδημα. Παρόλα αυτά, μας επέβαλαν Φόρο Περιουσίας. Επειδή δεν μπόρεσε να πληρώσει, ήρθαν στο σπίτι για κατάσχεση. Τότε, το κρατικό εργοστάσιο υφασμάτων της Sumerbank έδινε στους δημοσίους υπαλλήλους δύο υφάσματα το χρόνο για κουστούμι, ένα χειμωνιάτικο κι ένα καλοκαιρινό. Έτσι όλοι τους ήταν παρόμοια ντυμένοι, σαν στολή. Επίσης κρατούσανε και τσάντα. Η μάνα μου φοβόταν πολύ αυτούς «με την τσάντα». «Δεν είναι για καλό αυτή η επίσκεψη» είπε. Πράγματι, αποδείχθηκε ότι είχε δίκιο. Τότε ήμουν περίπου 4 – 5 ετών, αλλά θυμάμαι το γεγονός λες και ήταν χθες. Ο εφοριακός κουβαλούσε μαζί του κι έναν αχθοφόρο. Ένα ρακένδυτο φουκαρά. Μετέφεραν ό,τι υπήρχε και δεν υπήρχε στο σπίτι, ακόμα και το κρεβάτι του κατάκοιτου πατέρα μου, σ΄ ένα δωμάτιο για να τα σφραγίσουν, επειδή δεν μπορούσαμε να πληρώσουμε το Φόρο Περιουσίας. Σήκωσαν τον πατέρα μου και τον άφησαν κατάχαμα, σαν πακέτο. Μαζί με τα πράγματα, πήραν και το δικό μου ξύλινο αλογάκι. Ο αχθοφόρος σε λίγο θα κλείδωνε το δωμάτιο που είχαν βάλει τα πράγματα. Την τελευταία στιγμή, κατάλαβε ότι ήθελα εγώ το παιγνίδι μου.

Άνοιξε την πόρτα και μου το έδωσε. Εγώ του χαμογέλασα. Την ίδια όμως στιγμή είδα στα μάτια του τον τρόμο. Πριν προλάβω να γυρίσω να δω, ένα χέρι από πίσω μου, μου πήρε το αλογάκι και το πέταξε μέσα στο δωμάτιο, φωνάζοντας στον αχθοφόρο «σφράγισε την πόρτα». Εκείνος ο ρακένδυτος αχθοφόρος, επειδή δεν είχε και καμία παιδεία, έβλεπε απέναντί του ένα παιδί, το οποίο ήθελε να το κάνει ευτυχισμένο, ενώ τον υπάλληλο δεν τον ένοιαζε. Εκείνος δεν με αξιολογούσε σαν ένα μικρό παιδί. Στα μάτια εκείνου ήμουν ένα βρωμορωμιόπαιδο».

Μας έσωσε ο θυρωρός, ο Αχμέτ Εφέντης

Για το βράδυ των Σεπτεμβριανών ο Μ. Βασιλειάδης θυμάται: «Την ημέρα της 6ης Σεπτεμβρίου 1955, όταν έφθασα μπροστά στο σπίτι μου, με είδε ο θυρωρός και μου είπε: «Μιχάλη, ήρθες ακριβώς στην ώρα. Κάνε γρήγορα. Μπες στην πολυκατοικία, πριν φθάσουν τα πλήθη». Μόλις μπήκα, έκλεισε πίσω μου την πόρτα. Τα πλήθη είχαν ήδη φθάσει, και σταμάτησαν μπροστά στο σπίτι. Ο Αχμέτ, κρατώντας στο ένα του χέρι την τουρκική σημαία, φώναξε:

«Στη δική μας πολυκατοικία δεν υπάρχει Γκιαούρης. Συνεχίστε, συνεχίστε».

Εκείνοι κατευθύνθηκαν προς τις άλλες πολυκατοικίες. Αργότερα, ο Αχμέτ Εφέντης πήγε και εκείνος να πάρει μέρος μαζί τους. Στα μάτια εκείνου, εμείς ήμασταν η Κατερίνα και ο Μιχάλης. Ήμασταν φίλοι του, δεν ήμασταν απλά Ρωμιοί. Άλλοι ήταν οι Ρωμιοί που είχε κατά νου εκείνος. Ενώ εμάς μας έσωσε, δεν είχε κανένα ενδοιασμό να σπάσει και να λεηλατήσει τα μαγαζιά των άλλων».

«Για σένα λένε ότι είσαι Ρωμιός»

Και μια ανάμνηση του Μ. Βασιλειάδη από το στρατό: «Όταν υπηρετούσα ως αξιωματικός, είχα έναν λοχία, τον Χατζή Τσαβούς, ο οποίος με αγαπούσε πολύ. Συνεχώς κοίταζε πάνω στο γραφείο τα γυαλιά του ηλίου που είχα, με θαυμασμό. Μια μέρα, του είπα να τα φορέσει και στη συνέχεια του είπα ότι του πάνε πολύ και ότι του τα χαρίζω. Το χάρηκε πολύ, ήταν πανευτυχής. Στη συνέχεια της θητείας του, κυκλοφορούσε όλο με εκείνα τα γυαλιά. Μια μέρα ήρθε στο γραφείο μου και κατάλαβα ότι ήθελε να πει κάτι, αλλά δίσταζε. Του είπα: «Λέγε». Η απάντησή του ήταν: «Ξέρεις τι λένε για σένα; Λένε ότι είσαι Ρωμιός. Είσαι Ρωμιός;» Το έλεγε με τόσο πόνο, που εκείνη τη στιγμή δεν ήξερα τι να κάνω και του είπα: «Κοίταξε Χατζή τσαβούς, εμένα η μάνα μου και ο πατέρας μου είναι Ρωμιοί». Με μιας χάρηκε πάρα πολύ και μου είπε:

«Δεν το λες; Τώρα να δεις εγώ τι θα τους κάνω». Ο Χατζή Τσαβούς δεν ήξερε τι είναι Ρωμιός. Του παιδιού του είχαν κάνει πλύση εγκεφάλου. Νόμιζε ότι αυτό είναι κάτι το πολύ κακό. Δεν του άρεσε να είναι Ρωμιός ο διοικητής του, που τον αγαπούσε τόσο πολύ».

ΠΗΓΗ:  ΑΠΕ